Extreme hitte
Niet alleen de winters worden zachter door de opwarming van de aarde, maar ook de zomers worden warmer. Het aantal hittegolven neemt toe. Klimaatwetenschappers denken dat de gemiddelde zomertemperatuur tegen het jaar 2050, weleens 1 tot 2 graden hoger zou kunnen liggen dan op dit moment. Dat wil zeggen dat als de klimaatafspraken uit het akkoord van Parijs niet van de grond komen en de opwarming van de aarde in het huidige tempo doorgaat, we de gevolgen van klimaatverandering niet meer kunnen tegenhouden. In de afgelopen eeuw is het in ons land al gemiddeld zo’n 1,7 graad warmer geworden. Veel mensen zien die warme zomers met tal van zonovergoten stranddagen wel zitten, maar voor kwetsbare mensen zoals ouderen en chronisch zieken, zijn lange periodes van extreme hitte minder goed nieuws. Door gezondheidsproblemen en medicijngebruik lopen zij grote risico’s om sneller onwel te worden. Vaak kunnen deze kwetsbare mensen niet goed voor zichzelf zorgen en liggen oververhitting en uitdroging door onvoldoende drinken op de loer.
Wanneer is er sprake van een hittegolf?
Wat is het verband tussen klimaatverandering en extreme hitte?
Gezondheidsproblemen door extreme hitte
Groter risico op natuurbranden
Wat moet ik doen tijdens een hittegolf?
Hevigere onweersbuien door opwarming van de aarde
Wanneer is er sprake van een hittegolf?
Volgens het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) is er sprake van een hittegolf als het vijf aaneengesloten dagen warmer is dan 25°C. Op minstens drie van deze dagen moet het zelfs 30°C of warmer zijn.
Grondwater
Door de opwarming van de aarde smelten de grote ijskappen op Groenland en Antarctica. Hierdoor zal de zeespiegel de komende jaren sterk stijgen. Ook via de smeltende gletsjers wereldwijd komt er extra water in de oceanen terecht. Nog geen 3% van al het water op aarde is zoet, waarvan het grootste gedeelte bevroren is. Ongeveer 1% van dat zoete water is vloeibaar. De andere 97% van al het water op aarde is zout. Veel van ons drinkwater wordt geproduceerd uit grondwater, dat de afgelopen jaren door regenbuien in de bodem is terechtgekomen.
Verzilting van landbouwgrond
Als het lange tijd niet regent en erg heet is, dan kan er een tekort ontstaan aan zoet water. Doordat er minder zoet water wordt aangevoerd krijgt het zoute zeewater de kans om verder landinwaarts te stromen en zich te vermengen met het zoete grondwater. Door deze verzilting kunnen een heleboel problemen ontstaan. Veel gewassen zijn gevoelig voor zout en kunnen niet op zilte grond overleven. Verzilting van landbouwgrond levert dan ook veel economische schade op voor de akkerbouw.
Voedselzekerheid
Lange periodes van droogte zijn funest voor landbouwgewassen. Hele hectares aardappel-, suikerbiet-, tarwe-, mais-, wortelen- en bonenoogsten kunnen hierdoor mislukken. Daarnaast heeft droogte een negatief effect op de kwaliteit van fruitsoorten zoals appels, peren, pruimen en kersen. Boeren verbruiken tijdens droogte dan ook veel extra water om hun gewassen te beregenen. Door mislukte oogsten kan onze voedselzekerheid in de toekomst tijdens langdurige droge periodes in gevaar komen.
Voldoende schoon drinkwater
Op hete dagen gebruiken we allemaal vele liters drinkwater extra om onze dorst te lessen en uitdroging te voorkomen. Daarnaast stappen we vaker onder de douche, besproeien we de planten in onze tuin en vullen we plastic zwembadjes om de kinderen in te laten spelen. In Nederland zijn drinkwaterbedrijven goed voorbereid op warme droge periodes. Ze zorgen ervoor dat er altijd voldoende water is opgepompt en gezuiverd, zodat iedereen over voldoende schoon drinkwater kan beschikken. Op dit moment bestaat er dan ook geen risico voor een tekort aan drinkwater als het een tijd lang droog is.
Nieuwe waterzuiveringtechnieken
De komende jaren zullen we steeds vaker worden geconfronteerd met hittegolven en periodes van extreme droogte. Of drinkwaterbedrijven ook dan nog aan de vraag naar voldoende schoon drinkwater kunnen voldoen, is lastig te voorspellen. In ieder geval doen zij er alles aan om de levering van drinkwater te kunnen garanderen. Alle waterleidingen en zuiveringsinstallaties worden continu onderhouden. Daarnaast investeren deze bedrijven in allerlei nieuwe waterzuiveringstechnieken.
Wat is het verband tussen klimaatverandering en extreme hitte?
Temperaturen van boven de 35°C zullen steeds vaker voorkomen. In hoeverre de toename van hittegolven wordt veroorzaakt door klimaatverandering is nog niet precies duidelijk. Verschillende onderzoeken hebben inmiddels al wel aangetoond dat het patroon van de hittegolven aansluit, bij wat er wordt verwacht bij de effecten van klimaatverandering. De periodes van extreme hitte komen niet alleen veel vaker voor en duren langer, maar zijn ook warmer dan voorheen. Volgens Myles Allen, klimaatonderzoeker aan de Universiteit van Oxford, is er geen twijfel dat de toename van hittegolven een gevolg is, van de door de mens veroorzaakte opwarming van de aarde. De komende jaren zal er aan de hand van klimaatmodellen en klimaatscenario’s nog veel onderzoek worden gedaan naar het verband tussen klimaatverandering en extreme hitte.
Gezondheidsproblemen door extreme hitte
Als het kwik stijgt krijgen ouderen en mensen met chronische aandoeningen het al snel benauwd. Ze kunnen dan niet alleen ernstig oververhit raken, maar er ontstaat ook een risico op een zogenaamde hitteberoerte. Hierbij kunnen mensen last krijgen van zware hoofdpijn, misselijkheid, hallucinaties, sufheid, angstaanvallen, hoge hartslag, ademhalingsproblemen en vervolgens bewusteloos raken. Daarnaast kan extreme hitte bij mensen leiden tot orgaanfalen, waarbij het hart, de nieren of de lever, plotseling stoppen met werken. Wanneer dat gebeurt is er sprake van een levensbedreigende situatie. Tijdens hete dagen verslechtert ook de luchtkwaliteit en neemt de smog in de grote steden sterk toe. Hierdoor ontstaan er gezondheidsproblemen voor mensen met astma, COPD of een pollenallergie.
Groter risico op natuurbranden
Door de hitte en langdurige droogte wordt ook het risico op natuurbranden groter. Dergelijke massale branden kunnen razendsnel om zich heen slaan, waardoor in korte tijd hele gebieden volledig door het vuur worden omsingeld. Niet zelden raken ingesloten bewoners hierbij zwaargewond of ze komen in de vlammenzee om het leven. Als natuurbranden in een bepaald gebied vaak voorkomen en lang aanhouden, dan wordt het ecosysteem in die omgeving ernstig verstoord. Grote natuurbranden komen regelmatig voor in Californië, Australië, Brazilië, Indonesië, Rusland, Frankrijk, Portugal, Spanje en Griekenland. Ook in Scandinavische landen zoals Zweden komen grote bosbranden steeds vaker voor. In Nederland zijn natuurbranden kleiner van omvang en komen tijdens droge periodes vooral voor in bos-, heide-, en duingebieden.
Uitzettingsproblemen
Hoge temperaturen kunnen uitzettingsproblemen veroorzaken bij belangrijke infrastructuur, zoals het spoor, bruggen, sluizen, wegen en leidingen. In het spoor kunnen er dan zogenaamde spoorspattingen ontstaan, waardoor het risico op sein- en overwegstoringen groter wordt. Bruggen gaan moeilijker open en dicht en gevoelige- en verouderde waterleidingen kunnen springen. Daarnaast kan de extreme hitte ervoor zorgen dat het wegdek op bepaalde plaatsen omhoog komt door opstuwing. Wanneer de temperatuur de komende jaren vaker boven de 30°C komt, krijgen we dus ook steeds vaker te maken met verstoringen van deze infrastructuur. Daarom worden er tijdens een hittegolf verschillende maatregelen genomen om de overlast door deze verstoringen zoveel mogelijk te beperken. Zo wordt het asfalt gekoeld met pekelwater en blijven sommige bruggen uit voorzorg dicht. Bij ProRail worden extra verkeersleiders en storingsploegen ingezet om snel te kunnen handelen als dat nodig.
Tropische ziektes
Een stijgende temperatuur kan zeer ingrijpende volgende hebben voor tal van flora en fauna. Doordat het steeds warmer wordt kunnen er in ons land ook nieuwe ziektes ontstaan. Zo kunnen hier bijvoorbeeld nieuwe planten gaan groeien die bij sommige mensen allergische reacties veroorzaken. Inheemse plantensoorten kunnen op hun beurt door de klimaatverandering uit Nederland verdwijnen. Ook kunnen er nieuwe ziekteverspreidende muggensoorten naar ons land oprukken. Deze muggen kunnen tropische ziektes zoals malaria, gele koorts, chikungunya, knokkelkoorts en de westnijlziekte overbrengen. We krijgen niet alleen te maken met warmere zomers, maar de zomers worden ook natter waardoor er meer plassen worden gevormd. De muggen gebruiken dat ondiepe water om hun eitjes in af te zetten. Doordat ook de winters veel zachter zullen worden en er bijna geen vorst is, kunnen veel van deze eitjes overleven. Hierdoor zal de muggenoverlast in de toekomst alsmaar groter worden. Ook zullen er steeds meer ziekteverspreidende teken voorkomen. Deze teken kunnen onder andere de ziekte van Lyme overbrengen en hersenvliesontsteking veroorzaken.
Wat moet ik doen tijdens een hittegolf?
Het is belangrijk om tijdens extreme hitte voldoende maatregelen te treffen om een zonnesteek of uitdroging te voorkomen. De lichaamstemperatuur van mensen ligt onder normale omstandigheden tussen de 35,5°C en 37,5°C. Wanneer je te lang aan de warmte wordt blootgesteld dan kan je lichaam de lichaamstemperatuur niet meer goed op peil houden. Je kunt dan misselijk en duizelig worden, maar ook snel uitdrogen. Als het warm is zweet je sneller dan als het koud is. Hoe warmer het wordt, hoe meer je zweet. Zweten is een belangrijke lichaamsfunctie om de temperatuur van het lichaam op een effectieve manier te regelen. Als de lichaamstemperatuur van iemand te hoog wordt, dan zorgt het transpiratievocht uit de poriën ervoor dat het lijf afkoelt en de lichaamstemperatuur weer omlaag wordt gebracht. Door het transpireren tijdens extreme hitte verliest een mens veel vocht in relatief korte tijd. Dat vocht moet dan ook direct weer worden bijgevuld om uitdroging te voorkomen. Zorg er daarom altijd voor dat je tijdens hete periodes voldoende drinkwater bij je hebt.
Zoek de schaduw op
Vermijdt de zon zoveel mogelijk en zoek de schaduw op. Tijdens een hittegolf is de ozonconcentratie meestal erg hoog. Daarom is het niet verstandig om tussen elf uur ’s ochtends en acht uur ’s avonds te sporten. Houdt ook rekening met de kleding die je op een warme dag aantrekt. Witte kleding weerkaatst de stralen van de zon en beschermt je dan ook beter tegen de hitte dan donkere kleding. Voorkom verbranding van de huid en zorg ervoor dat je continu goed bent ingesmeerd met een zonnebrandcrème met hoge beschermingsfactor. Bescherm je hoofd met een petje en bescherm je ogen met een goede zonnebril, die 100% UV-bescherming biedt. Eet tijdens de hitte voldoende, maar laat zware maaltijden achterwege. Kies voor licht voedsel dat het lichaam gemakkelijk kan verteren. Wees voorzichtig met alcohol, omdat je daardoor sneller uitdroogt. Let ook goed op mensen in je omgeving. Vooral kleine kinderen en ouderen zijn kwetsbaar tijdens extreme hitte. Zorg ervoor dat ze voldoende drinken en uit de zon blijven. Wanneer mensen bepaalde medicijnen gebruiken is het verstandig om de bijsluiter te raadplegen. Bij sommige medicijnen kan het nodig zijn om extra voorzorgsmaatregelen te nemen als het extreem warm is:
- Drink voldoende water om uitdroging te voorkomen.
- Vermijdt de zon en zoek de schaduw op.
- Doe de zonwering omlaag als deze aanwezig is.
- Plaats een ventilator in huis en zet daar een bevroren fles water voor.
- Ga overdag niet fanatiek sporten.
- Trek witte kleding aan in plaats van donkere kleding.
- Smeer je goed in met een zonnebrandcrème met hoge beschermingsfactor.
- Bedek je hoofd en bescherm je ogen.
- Kies voor licht verteerbare voedingsmiddelen.
- Drink geen alcohol.
- Let goed op de mensen in je omgeving en zorg ervoor dat zij voldoende tegen de hitte zijn beschermd.
- Als je met de auto op pad moet, zorg er dan voor dat je ruim voldoende drinkwater meeneemt voor alle passagiers. Laat kinderen en huisdieren nooit in de auto achter. Ook niet als je maar een paar minuten weg bent. Tijdens een hittegolf verandert een auto in een mum van tijd in een gloeiend hete oven. Wanneer er dan mensen of dieren in zijn achtergebleven kan dat fataal zijn.
Nationaal Hitteplan
Het Nationaal Hitteplan is een initiatief van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Dit plan wordt geactiveerd bij aanhoudend warm weer om gezondheidsrisico’s te verminderen en mensen te informeren over hoe ze zichzelf kunnen beschermen tegen de hitte. Het Nationaal Hitteplan richt zich vooral op organisaties en professionals in de zorg en mantelzorgers die zorg dragen voor kwetsbare mensen. Het hitteplan geeft belangrijke adviezen over hoe zorgverleners van kwetsbare groepen zich kunnen voorbereiden op een hittegolf en wat ze precies moeten doen om gezondheidsproblemen en uitdroging te voorkomen.
Hevigere onweersbuien
Door de opwarming van de aarde worden de zomerse onweersbuien steeds heftiger. Ook het aantal dagen met zware regenval zal de komende jaren sterk toenemen. Doordat de atmosfeer warmer is kan er veel meer vocht in de lucht worden opgenomen. Als er dan regenbuien ontstaan, dan komt de regen ook met bakken uit de lucht. Vooral in de zomer- en lentemaanden gaan we dit merken. Periodes van zware regenval en extreme droogte gaan elkaar steeds vaker afwisselen. Door de weersextremen zal er niet alleen veel meer economische en materiële schade ontstaan, maar er zullen tijdens extreem noodweer ook meer menselijke (en dierlijke) slachtoffers vallen. Iemand die door de bliksem wordt getroffen heeft een kans van 50 procent om de inslag te overleven.
Collectief streven naar duurzame oplossingen
De impact van klimaatverandering op mensen, dieren en de natuur wordt een van de grootse uitdagingen voor de komende decennia. In Europa is het aantal extreme hittegolven de afgelopen jaren sterk toegenomen. Als we niet tijdig en effectief ingrijpen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen, dan worden onze steden in de toekomst hete bakplaten. Niet alleen onze kwetsbare ecosystemen staan onder druk, maar ook de gezondheid van mensen en de samenleving loopt gevaar. Daarom is het cruciaal dat we niet langer passief blijven, maar als collectief streven naar duurzame oplossingen en aanpassingen om de opwarming van de aarde te beteugelen. Dit omvat onder meer het bevorderen van groene technologieën, het herzien van stedelijke planning en het aanmoedigen van een bewuster gebruik van natuurlijke hulpbronnen.
