Effectievere aanpak waterverontreiniging
Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft een rapport gepubliceerd waaruit blijkt dat de drinkwaterkwaliteit op veel plekken in Nederland niet goed genoeg is. Bovendien zou er te weinig gebeuren om de kwaliteit van het drinkwater te verbeteren. Daarom zijn er adequate maatregelen nodig om de verontreiniging van het water effectiever aan te pakken.
Landbouwactiviteiten
Vooral de vervuiling door landbouwactiviteiten is nog altijd een groot probleem. Grote hoeveelheden meststoffen en resten van bestrijdingsmiddelen komen in het grond- en oppervlaktewater terecht. Volgens het RIVM zou de agrarische sector te weinig betrokken zijn bij het bedenken van oplossingen en worden er niet of nauwelijks effectieve maatregelen genomen, die ervoor zorgen dat er minder pesticiden en meststoffen in het grondwater terechtkomen.
Pesticiden en meststoffen
Schoon drinkwater is een basisbehoefte en de overheid moet ervoor zorgen dat deze basisbehoefte gewaarborgd blijft. De drinkwaterkwaliteit in Nederland staat onder druk om verschillende redenen. Niet alleen is vervuiling van grond- oppervlaktewater (waarbij pesticiden en meststoffen van landbouwactiviteiten in het water sijpelen) een groot probleem, maar ook industriële lozingen dragen sterk bij aan de verontreiniging van natuurwater in ons land.
Verstedelijking
Bovendien neemt de verstedelijking toe, waardoor waterzuivering moeilijker wordt. Echter, is schoon en veilig drinkwater cruciaal voor onze gezondheid. Met schoon drinkwater kunnen ziektes worden voorkomen. Verontreinigd water kan leiden tot maag- en darmklachten, maar ook ernstige ziektes veroorzaken zoals bijvoorbeeld hepatitis of cholera. Daarom is het essentieel dat het drinkwater uit onze kranen altijd van hoge kwaliteit is.
Hogere kosten voor waterzuivering
Tevens heeft schoon en goed drinkwater economische voordelen. Slechte waterkwaliteit leidt uiteindelijk tot hogere kosten voor waterzuivering en dus hogere waterrekeningen voor consumenten. Bovendien hebben de landbouw en industrie schoon water nodig voor hun processen.
Water zuiveren wordt steeds lastiger
Door de vervuiling van het oppervlaktewater worden de zuiveringsprocessen steeds lastiger. Het grootste deel van ons drinkwater wordt gewonnen uit grondwater, maar ook uit rivieren zoals de Rijn, de Maas en het IJsselmeer. Doordat er steeds meer vervuilende stoffen in het water terechtkomen (zoals bijvoorbeeld nitraten uit mest, industriële lozingen en schadelijke stoffen zoals poly- en perfluoralkylstoffen (PFAS), moet er steeds meer geld en energie in waterzuiveringsprocessen worden gepompt om schoon drinkwater te produceren voor Nederlandse consumenten.
Niet gemakkelijk afbreekbaar
PFAS zijn zeer persistent in het milieu aanwezig. Dat betekent dat deze schadelijke stoffen niet gemakkelijk afbreekbaar zijn en zich kunnen ophopen in het oppervlaktewater. PFAS worden in verband gebracht met allerlei gezondheidsproblemen, waaronder een verhoogd cholesterol, leverbeschadiging, hormonale verstoringen, verminderde vruchtbaarheid en bepaalde soorten kanker. Tevens wordt aangenomen dat PFAS ons immuunsysteem kunnen beschadigen.
Strenge kwaliteitsnormen
In Nederland is de verantwoordelijkheid voor de drinkwaterkwaliteit in principe goed geregeld. Verschillende instanties werken samen om ervoor te zorgen dat het drinkwater schoon en veilig is. De drinkwaterbedrijven zijn direct verantwoordelijk voor de productie en levering van het drinkwater. Deze bedrijven zorgen ervoor dat het water voldoet aan de strenge kwaliteitsnormen die door de overheid zijn opgelegd. Ze monitoren de waterkwaliteit continu en nemen direct maatregelen bij eventuele afwijkingen.
Inspectie Leefomgeving en Transport
De inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) houdt toezicht op de drinkwaterbedrijven. De ILT controleert of de bedrijven zich aan de wet- en regelgeving houden en voeren inspecties uit. Wanneer blijkt dat drinkwaterbedrijven zich niet aan de wet- en regelgeving houden dan kan de ILT handhavend optreden. Naast het ILT speelt ook het RIVM een belangrijke rol bij de drinkwaterkwaliteit en mogelijke risico’s voor consumenten. Het RIVM adviseert de overheid en drinkwaterbedrijven over de te nemen maatregelen voor het beschermen van de drinkwaterkwaliteit.
Metingen
Ook de waterschappen hebben een belangrijke taak bij het waarborgen van de drinkwaterkwaliteit. Zij beheren en beschermen het oppervlakte- en grondwater, wat vaak als bron dient voor drinkwater. Dit is dan ook een van hun belangrijkste taken. Waterschappen zorgen voor schoon water in rivieren, meren en sloten. Ze houden continu toezicht op de waterkwaliteit en voeren regelmatig metingen uit, waardoor eventuele vervuiling snel kan worden gedetecteerd en aangepakt. Bovendien beheren de waterschappen ook de zuiveringsinstallaties en reguleren ze het waterpeil om verzilting te voorkomen en het grondwater zoet te houden.
Intensieve samenwerking
Waterschappen werken nauw samen met drinkwaterbedrijven (zoals bijvoorbeeld Vitens, Oasen, Dunea, PWN, Waternet, Brabant Water, WML, Waterbedrijf Groningen en Evides), en delen informatie over drinkwaterkwaliteit en -kwantiteit. Door deze intensieve samenwerking kunnen problemen doorgaans efficiënt worden aangepakt. Daarnaast voeren de waterschappen projecten uit om watergebieden te verbeteren. Ze herstellen natuurgebieden, creëren waterbuffers en verbeteren de waterafvoer. Deze maatregelen dragen sterk bij aan verbeterde waterkwaliteit, maar beschermen ook tegen droogte en overstromingen.
Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat
De waterschappen beheren dan weliswaar de kwaliteit van het drink- en oppervlakte- en grondwater, maar het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) stelt het beleid vast. Zij bepalen de normen en regels waaraan drinkwater moet voldoen. Het IenW werkt nauw samen met alle betrokken partijen om de waterkwaliteit te waarborgen.
Democratische instellingen
De waterschappen in Nederland zijn democratische instellingen en leggen verantwoording af aan de ingezetenen (burgers) en belanghebbenden in hun gebied. Dit gebeurt onder meer door waterschapsverkiezingen, inspraakprocedures en participatiebijeenkomsten. De waterschappen zijn onderdeel van de het provinciaal bestuur en leggen verantwoording af aan de Provinciale Staten van de desbetreffende provincie. Daarnaast zijn de waterschappen ook verantwoording verschuldigd aan het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat, dat tenslotte toezicht houdt op waterbeheer, waterveiligheid en drinkwaterkwaliteit.
Verantwoording
Tevens moeten de Nederlandse waterschappen voldoen aan de regelgeving en richtlijnen van de Europese Unie, met betrekking tot waterbeheer en milieubescherming. De specifieke verantwoordingsmechanismen en – procedures kunnen per waterschap enigszins verschillen, maar over het algemeen zijn dit de belangrijkste partijen aan wie ze verantwoording moeten afleggen.
Vrijwillige medewerking
Volgens het RIVM-rapport zijn de provincies te afhankelijk van de vrijwillige medewerking van de agrarische sector. Dit blijkt in de praktijk echter lastig te zijn en er worden te weinig doeltreffende maatregelen genomen, om te voorkomen dat schadelijke en verontreinigende stoffen in het oppervlakte en grondwater terechtkomen. Er wordt vooral geïnvesteerd in overleg en voorlichting, maar echt adequate maatregelen die vervuiling van het water daadwerkelijk tegengaan, worden nog altijd veel te weinig genomen.
Precisielandbouw
Het RIVM vindt dat er meer milieumaatregelen (zoals bijvoorbeeld minder gebruikmaken van pesticiden (gewasbeschermingsmiddelen), minder bemesting en minder lozingen van chemische stoffen) moeten worden getroffen om waterverontreiniging tegen te gaan. Het gebruik van milieuvriendelijke meststoffen kan de uitspoeling van schadelijke stoffen naar het water aanzienlijk beperken. Daarnaast is ook precisielandbouw (waarbij technologie wordt ingezet om nauwkeurig te bemesten en te irrigeren) een effectieve methode om vervuiling van het water te voorkomen.
Bufferstroken en biologische landbouw
Een andere manier om watervervuiling te voorkomen is het aanleggen van zogenaamde ‘bufferstroken’ langs waterlopen. Deze stroken van gras of andere planten vangen nutriënten en pesticiden op, voordat ze het water bereiken. Tevens kunnen boeren overstappen op biologische landbouw. Bij biologische landbouw wordt het gebruik van synthetische pesticiden en meststoffen vermeden, wat direct bijdraagt aan schoner water. Daarnaast is ook een goede bodemzorg erg belangrijk. Door het toepassen van wisselteelt en het bevorderen van biodiversiteit in de bodem, wordt de grond gezonder en zijn er minder chemische middelen nodig.
Maatregelen in de industriële sector
De kwaliteit van het oppervlaktewater is niet alleen afhankelijk van maatregelen in de agrarische sector, maar ook van maatregelen in de industriële sector. Er zijn verschillende maatregelen die bedrijven kunnen nemen om watervervuiling te verminderen. Bedrijven kunnen het afvalwater eerst zuiveren voordat het wordt geloosd en ook hergebruik van industrieel water vermindert de totale lozing in het oppervlaktewater. Verder kunnen industriële bedrijven meer gebruik gaan maken van milieuvriendelijkere chemicaliën, die minder schadelijk zijn voor het water.
Efficiënte koelwatersystemen
Betere koelwatersystemen kunnen thermische vervuiling tegengaan. Deze systemen koelen het water eerst af voordat het terug de natuur ingaat. Dit voorkomt dat warm water rivieren en meren opwarmt. Door het opwarmen van natuurlijke wateren kan het ecosysteem worden verstoord. Bovendien kan koud water meer zuurstof vasthouden dan warm water. Warmer water vermindert het zuurstofgehalte, wat schadelijk is voor vissen en planten. Door efficiënte koelwatersystemen te gebruiken blijft de temperatuur van het geloosde water binnen veilige grenzen en blijven het waterleven en ecosysteem gezond.
Schadelijke stoffen uit het buitenland
Schadelijke stoffen komen niet alleen door Nederlandse bedrijven in onze rivieren terecht, maar ook buitenlandse fabrieken lozen vervuild water in de Rijn en de Maas (die door de Nederlands delta stromen en uiteindelijk uitmonden in de Noordzee).
Heldere taakverdeling en betere communicatie
Het RIVM vindt dat de Nederlandse overheid het beheren van de waterkwaliteit beter moet gaan coördineren. Nu is niet altijd even duidelijk welke lagere overheid verantwoordelijk is voor welk onderdeel van het verbeteren van de waterkwaliteit. Er is dan ook behoefte aan een heldere taakverdeling en betere communicatie tussen alle betrokken instanties.
Rijksoverheid en provincies
De rijksoverheid bepaalt het nationale beleid en de wetgeving. Zij sluit internationale verdragen af en ziet toe op de naleving ervan. Ook zorgt het rijk voor de coördinatie van grensoverschrijdend waterbeheer. De provincies maken regionale waterkwaliteitsplannen en zorgen voor toezicht en handhaving binnen hun grenzen. Provincies coördineren ook tussen gemeenten en waterschappen.
Gemeenten en waterschappen
De gemeenten zijn verantwoordelijk voor de riolering en afvalwaterbeheer. Zij zorgen onder andere voor een goede afvoer en zuivering van stedelijk afvalwater en informeren burgers en bedrijven over milieuvriendelijk afvalwaterbeheer. De waterschappen voeren het waterkwaliteitbeheer uit in hun gebied. Ze zorgen voor de zuivering van het oppervlaktewater en handhaven lokale regelgeving. Waterschappen monitoren de waterkwaliteit en nemen maatregelen bij vervuiling.
Drinkwaterproductie wordt moeilijker en duurder
Een duidelijkere taakverdeling tussen overheden zorgt voor betere samenwerking en effectiever waterbeheer, waardoor waterverontreiniging sneller en effectiever kan worden voorkomen. Volgens Monique van der Aa (onderzoeker bij het RIVM en gespecialiseerd in drinkwaterkwaliteit) wordt het waterzuiveringsproces in de toekomst alsmaar moeilijker en het maken van drinkwater steeds duurder.
Voorzuivering
Het waterzuiveringsproces voor de productie van drinkwater in Nederland verloopt in verschillende stappen. Eerst wordt het oppervlakte- of grondwater gewonnen en naar zuiveringsinstallaties geleid. Daar begint de zogenaamde voorzuivering. Bij de voorzuivering (ook wel voorfiltratie genoemd) worden eerst de grote verontreinigingen (zoals bijvoorbeeld bladeren en zand) uit het water verwijderd. Dit gebeurt door middel van zeven en bezinking. Vervolgens ondergaat het water een aantal specifieke behandelingen om schadelijke stoffen te verwijderen.
Coagulatie en flocculatie
Bij coagulatie worden zogenaamde coagulanten aan het water toegevoegd. Deze stoffen zorgen ervoor dat kleine verontreinigende deeltjes samenklonteren tot grotere vlokken (flocs). Dit proces (flocculatie) maakt het gemakkelijker om de verontreinigingen te verwijderen via bezinking of filtratie. De gevormde vlokken zinken vervolgens naar de bodem van het bezinkingsbassin, waardoor het water helderder wordt.
Beluchting
Het water wordt ‘belucht’ om opgeloste gassen zoals kooldioxide te verwijderen en om ijzer en mangaan te laten oxideren, waardoor de stoffen gemakkelijker kunnen worden gefilterd.
Zandfilters en actieve koolfilters
Vervolgens wordt het water door zandfilters geleid. Deze filters verwijderen kleine zwevende deeltjes en verbeteren de helderheid van het water. Actieve koolfilters verwijderen organische stoffen, pesticiden, PFAS en andere chemische verontreinigingen. De koolstof in de filters bindt deze stoffen, waardoor ze effectief uit het water kunnen worden gehaald.
Omgekeerde osmose en UV-desinfectie
Omgekeerde osmose wordt toegepast om opgeloste stoffen zoals nitraten te verwijderen. Water wordt onder hoge druk door een zogenaamde ‘semipermeabel membraan’ geperst, waardoor verontreinigingen achterblijven en alleen zuiver water doorgelaten wordt. UV-licht doodt de bacteriën, virussen en andere micro-organismen in het water, waardoor de microbiologische veiligheid van het water kan worden gegarandeerd.
Eindfiltratie en distributie
In de laatste fase van het waterzuiveringsproces wordt het water door een zeer fijn filter geleid om eventuele resterende deeltjes te verwijderen. Soms worden na de laatste filtering essentiële mineralen toegevoegd, om de smaak van het drinkwater te verbeteren en gezondheidsvoordelen te bieden. Het gezuiverde drinkwater wordt vervolgens via een netwerk van leidingen naar huishoudens en bedrijven gedistribueerd.
Lekker en veilig kraanwater
Door dit zorgvuldige en grondige zuiveringsproces kan het drinkwater in Nederland effectief worden gezuiverd van schadelijke stoffen. Strikte regelgeving en moderne technologieën moeten ervoor zorgen dat het drinkwater dat uit de kraan komt van hoge kwaliteit is en veilig kan worden gedronken.
Ondermaats
De drinkwaterkwaliteit in Nederland is momenteel ondermaats, maar er zijn dus oplossingen binnen handbereik. Door effectieve maatregelen in de agrarische sector kan de uitspoeling van schadelijke (mest)stoffen naar waterwegen worden verminderd. De industrie moet strikter toezien op lozingen van afvalwater en meer investeren in moderne waterzuiveringstechnieken. Ook moeten rioolzuiveringsprocessen worden verbeterd om verontreinigingen (zoals nitraten en PFAS) effectief uit het water te verwijderen.
Drinkwater van topkwaliteit
Alleen als de agrarische sector en de industrie bereid zijn om méér te doen tegen watervervuiling, kan de drinkwaterkwaliteit aanzienlijk worden verbeterd. Dit vereist echter intensieve samenwerking van alle betrokken sectoren, om ervoor te zorgen dat ons drinkwater weer van topkwaliteit wordt.
