Belediging, smaad en laster
Wie is er in zijn leven nooit eens uitgemaakt voor zeikstraal, klerewijf, schijterd, flapoor, kale, brillenjood, schele, dikkop, sukkel, randdebiel, kut-Marokkaan, aso, neger, flikker, slungel, kneus of zondagsrijder? Ook zelf hebben we deze beledigingen allemaal weleens naar anderen geuit. Meestal zit daar geen enkele diepere betekenis of haat achter, maar zijn het puur uitingen van boosheid of frustratie. En ja dan tref je iemand het hardst op zijn of haar ‘zwakke plek’. Het scheldwoord dikkop komt harder aan bij iemand met een pondje meer, dan bij iemand met een gemiddeld postuur. Ook het scheldwoord neger zal weinig emoties oproepen, bij een blonde Hollandse kaaskop. Soms worden scheldwoorden door bepaalde groepen overgenomen als geuzennaam. Wanneer er nu precies sprake is van belediging, smaad of laster is echter niet altijd even duidelijk.
Deepfake en voice cloning
Iedereen kan tegenwoordig online alles publiceren wat hij of zij maar wil, via tal van (social)mediakanalen. Daardoor wordt het ook steeds lastiger om nog te kunnen bepalen wanneer je te maken hebt met feiten of met nepnieuws. Nieuwe geavanceerde technologieën zoals bijvoorbeeld deepfake, voice cloning en kunstmatige intelligentie, zullen ervoor zorgen dat het onderscheid tussen ‘echt’ en ‘nep’ de komende jaren nog lastiger te maken zal zijn. Wanneer overheidsinstellingen, bedrijven of particulieren op het internet worden beschuldigd van onwaarheden, dan kan dat voor die organisaties en burgers enorme schade aanrichten. Niet alleen financiële schade, maar ook reputatieschade en gevolgen op sociaal-maatschappelijk vlak (karaktermoord).
Persvrijheid
We leven in Nederland gelukkig in een democratisch en vrij land. Iedereen mag in principe zijn of haar mening uiten, zonder te hoeven vrezen voor ingrijpen van de overheid. Verregaande censuur zoals in China, Saoedi-Arabië, Iran, Ethiopië en Noord-Korea kennen we hier niet. Persvrijheid staat bij ons hoog in het vaandel. Ook het online plaatsen van kritische opmerkingen is toegestaan. Wanneer het eten niet smaakte in een restaurant, dan mag je dat anderen laten weten. Als je niet tevreden bent over het klusbedrijf dat je nieuwe keuken heeft geplaatst, dan mag je dat online melden. En ook als de lokale kapper je kapsel heeft geruïneerd, waardoor je het huis niet meer uit durft zonder een zak over je hoofd, dan mag je dat met iedereen delen. Het wordt echter een heel ander verhaal als je daarbij onwaarheden verkondigt of de hele situatie overdrijft. In dat geval kan er sprake zijn van belediging, smaad of laster en dat is in sommige gevallen strafbaar.
Afbeelding van Arek Socha
Wat is het verschil tussen belediging, smaad en laster?
Belediging, smaad en laster zijn zogenaamde uitingsdelicten die elkaar voor een deel overlappen. Toch zijn er zeker een aantal belangrijke verschillen. Hieronder zet ik de belangrijkste kenmerken van deze drie uitingen op een rij.
Wanneer is belediging strafbaar?
Wat is het verschil tussen belediging en satire?
Wat zijn de verschillen tussen smaad en laster?
Wat kan ik doen als ik doen als er onjuiste informatie over mij verschijnt op internet?
Aangifte doen van smaad of laster
Wat is belediging?
Een belediging is een kwetsend bedoelde uiting waarmee iemand kan worden aangetast in zijn of haar eer en goede naam. Dat wil zeggen dat de opmerking als negatief wordt ervaren en schade kan aanrichten aan iemands reputatie, imago of sociale status. Niet iedere vorm van belediging is strafbaar. Meestal hangt dit af van wie er precies beledigd wordt, waar iemand beledigd wordt en waarom iemand beledigd wordt. Daarnaast is ook niet alles wat als beledigend ervaren wordt, ook altijd bedoeld om iemand te beledigen. Of iemand zich beledigd voelt of niet hangt ook vaak samen met de culturele achtergrond of religie van iemand. Bepaalde manieren en handelswijzen die in ons land volstrekt normaal zijn, kunnen in andere landen als zeer grievend worden ervaren.
Tegen een stootje kunnen
We hebben in ons leven te maken met allerlei soorten mensen. Met sommige kunnen we het goed vinden en met anderen hebben we helemaal niets. We vinden allemaal wel wat van elkaar en dat spreken we dan ook regelmatig uit. We hebben allemaal andere opvattingen over van alles en nog wat en dat willen we ook graag ventileren. Soms is het leuk wat er over ons gezegd wordt en soms is het juist heel erg vervelend. Daarom is het belangrijk dat je in onze vrije democratische samenleving tegen een stootje kunt. Het wordt echter een heel ander verhaal als beledigingen zich manifesteren in de vorm van discriminatie (zoals racisme, antisemitisme, homohaat, bespotten van gehandicapten, fat shaming), cyberpesten, smaad of laster. Dan wordt het al een stuk ingewikkelder om te bepalen wat maatschappelijk nog toelaatbaar is en wat niet. Er kan dan bijvoorbeeld sprake zijn van aanzetten tot haat of groepsbelediging.
Wanneer is belediging strafbaar?
Dat hangt af van een heleboel factoren. In Artikel 261, 266, 267 en 137c van het Wetboek van Strafrecht wordt er over belediging het nodige gezegd, maar de scheidslijn tussen vrijheid van meningsuiting en belediging is vaak flinterdun. Want wanneer is een opmerking echt bedoeld om iemand te beschadigen en wanneer komt een opmerking alleen maar voort uit boosheid of irritatie? Een rechter zal bij zijn of haar oordeel kijken naar allerlei factoren om te bepalen of iemand te ver is gegaan of niet. Belediging wordt ook wel aangeduid als een zogenaamd ‘klachtdelict‘, waarbij iemand pas kan worden vervolgd nadat iemand aangifte heeft gedaan. Zonder aangifte kan het Openbaar Ministerie in principe niet overgaan tot vervolging.
Wat is majesteitsschennis?
Een bijzondere vorm van belediging was majesteitsschennis, waarbij het staatshoofd (onze koning) opzettelijk in een kwaad daglicht wordt gezet. Mensen konden hiervoor maximaal vijf jaar gevangenisstraf krijgen. Ook het beledigen van bevriende staatshoofden was strafbaar. Majesteitsschennis werd omschreven in Artikel 111, 112 en 113 van het Wetboek van Strafrecht. In Nederland zijn in de afgelopen decennia een aantal mensen veroordeeld voor het beledigen van ons staatshoofd. Hierbij werden boetes en onvoorwaardelijke gevangenisstraffen opgelegd. Sinds 2007 gingen er in de politiek stemmen op om majesteitsschennis volledig uit het Wetboek van Strafrecht te schrappen. Uiteindelijk is dat ook gebeurd. In 2018 besloot de Tweede Kamer dat het beledigen van het staatshoofd voortaan net zo wordt behandeld als belediging van een ambtenaar in functie, zoals bijvoorbeeld politieagenten of ambulancepersoneel. Hierdoor kan belediging van de koning worden bestraft met maximaal vier maanden in plaats van vijf jaar. Ook het verbod op belediging van bevriende staatshoofden verdween uit het Wetboek van Strafrecht.
Wat is groepsbelediging?
Een andere bijzondere vorm van belediging is groepsbelediging. Deze uitingsdelicten hikken meestal tegen discriminatie aan, omdat er opzettelijk en publiekelijk een hele bevolkingsgroep wordt beschimpt. Ze worden dan vaak belachelijk gemaakt op basis van bepaalde eigenschappen, opvattingen of uiterlijke kenmerken. De beledigingen hebben meestal betrekken op afkomst, ras, gender, religie, seksuele geaardheid, handicap, politieke voorkeur of levensovertuiging. Groepsbelediging staat omschreven in Artikel 137c van het Wetboek van Strafrecht. Of er nu daadwerkelijk sprake is van groepsbelediging is vaak lastig te bepalen. Ook binnen een specifieke groep zal de ene persoon iets ervaren als schofferen en bespotten, maar ziet de andere persoon uit diezelfde groep een opmerking gewoon als een sarcastische bedoelde persiflage, waar je best om mag lachen. In dit laatste geval wordt een belediging niet ervaren als een aanval, maar als satire en dat schuurt soms een beetje.
Wat is het verschil tussen belediging en satire?
Satire heeft een zeer belangrijke functie in onze maatschappij. Het geeft namelijk de mogelijkheid om op een humoristische manier kritiek te leveren op mensen, gebeurtenissen en ideeën. Daarnaast kunnen met satire misstanden en opmerkelijke zaken op een luchtige en begrijpelijke manier aan de kaak worden gesteld. Satire kent vele vormen: vileine parodieën op films en liedjes, maar ook karikaturen van politici, BN’ers, allochtonen, stoere lesbiennes, overspannen leraren, enthousiaste gynaecologen of onbegrepen boeren. Satire is doordrenkt van ironie en sarcasme. Hierdoor wordt de strekking vaak heel verschillend ervaren. Ook door mensen met dezelfde achtergronden, kenmerken, eigenschappen of opvattingen binnen een bepaalde groep. De een heeft nu eenmaal meer gevoel voor humor dan de ander en is dan ook veel minder snel op zijn pik getrapt.
De strekking van satire is subjectief
Vaak bevindt satire zich op het randje van wat nog acceptabel is en wat eigenlijk niet meer kan. Of iets ervaren wordt als satire of juist als een persoonlijke aanval is erg subjectief. Want jongeren zien misschien best de humor in van een parodie waarin Adolf Hitler vrijwilligerswerk doet in een Joods buurthuis, maar voor iemand die concentratiekamp Sobibór heeft overleefd ligt dat natuurlijk wel anders. Groepsbelediging is geen satire. Van groepsbelediging is sprake als iemand zich met opzet publiekelijk negatief uitlaat over mensen uit een specifieke groep, met het doel om die mensen schade te berokkenen en aan te tasten in hun eer. Het gaat dan bijvoorbeeld om groepen mensen die een donkere huidskleur hebben, een bepaald geloof aanhangen, in een rolstoel zitten, een relatie hebben met iemand van dezelfde sekse, geen vlees eten of lid zijn van een bepaalde politieke partij. Wanneer aangifte wordt gedaan van groepsbelediging, dan gebeurt dat meestal door een of meerdere personen die tot die specifieke groep behoren.
Wat is laster?
Als er sprake is van laster, dan vertelt iemand meestal onwaarheden over een organisatie of privépersoon, met het doel hen een kwaad daglicht te zetten. Soms worden deze leugens verspreid door bedrijven om hun concurrenten te benadelen, maar het kan bijvoorbeeld ook gaan om een wraakactie van een boze klant, die vindt dat hij ergens heel slecht is behandeld. Vaak is niet alles wat wordt beweerd gelogen, maar worden er halve waarheden in omloop gebracht. Wanneer iemand een lastercampagne voert – en zich er ook van bewust is dat de beweringen (deels) niet kloppen – dan maakt hij of zij zich schuldig aan een strafbaar feit. Echter is het bewijzen van laster nog niet zo eenvoudig.
Wat is smaad?
Laster en smaad worden vaak door elkaar gebruikt, maar er zijn een aantal belangrijke verschillen. Smaad is een vorm van belediging. Bij smaad wordt iemand ergens doelbewust, concreet en publiekelijk van beschuldigd. De aantijgingen hoeven niet per se onjuist te zijn. Wanneer de belediging of beschuldiging online wordt gedaan of in een krant of tijdschrift, dan noemen we dit smaadschrift. In ons land is smaad strafbaar als kan worden bewezen dat iemand in zijn of haar goede naam is aangetast, zonder dat de smaadpleger een goede reden had om iemand publiekelijk te beschuldigen.
Wat zij de verschillen tussen smaad en laster?
Smaad:
- Doelbewust iemand publiekelijk ergens van beschuldigen, zonder dat daar een goede reden voor is.
- De beschuldiging moet concreet zijn. Het moet duidelijk zijn waar iemand van wordt beticht.
- Door de aantijging ontstaat er reputatie- of imagoschade voor personen of organisaties.
- De beschuldigingen kunnen op waarheid berusten, maar ook onwaar zijn.
Laster:
- Het verspreiden van leugenachtige verhalen die schadelijk zijn voor personen of organisaties.
- Degene die de leugenachtige verhalen verspreidt weet dat deze (voor een deel) op onzin berusten.
Wat kan ik doen als ik doen als er onjuiste informatie over mij verschijnt op internet?
Wanneer er online onwaarheden over jezelf of je onderneming worden gepubliceerd, dan is dat heel vervelend. Zeker als je onterecht wordt beschuldigd van criminele activiteiten zoals bijvoorbeeld fraude en oplichting. Als je door onjuiste verhalen klanten verliest, dan kan de schade voor je bedrijf enorm zijn. Daarnaast kan het negatieve gevolgen hebben voor je professionele carrière. Het is vaak erg lastig om informatie die door anderen op internet is geplaatst te verwijderen, maar er zijn wel een aantal dingen die je kunt doen.
- Verzamel bewijs
- Verzamel zoveel mogelijk bewijs van de gepubliceerde informatie. Probeer via zoekmachines te achterhalen waar de informatie allemaal verschijnt en noteer de webadressen. Maak screenshots van de inhoud met de datum en het tijdstip zichtbaar in de taakbalk.
- Neem contact op met de webbeheerder
- Wanneer je onjuiste of ongewenste informatie hebt ontdekt op een website, neem dan eerst contact op met de webbeheerder en vraag of hij of zij die inhoud wil verwijderen. Als je geen contactgegevens kunt vinden, probeer die dan te achterhalen via de Stichting Internet Domeinregistratie Nederland (SIDN). Dit register houdt contactgegevens bij van alle .nl- domeinen. Wil je de eigenaar van een .be-domein achterhalen, dan kun je dat doen bij DNS Belgium. Voor contactgegevens van .eu-domeinen ga je naar whois.eurid.eu en voor .com-domeinen kun je kijken op whois.icann.org.
- Vraag zoekmachines om de inhoud te verwijderen. Hierna kun je Google en eventueel andere zoekmachines verzoeken om de ongewenste informatie te verwijderen uit de zoekresultaten. Nadat de onjuiste informatie van de website is verwijderd en uit de zoekresultaten is verdwenen, dan biedt dit nog geen garantie dat de inhoud nergens meer online opduikt. Er zijn bedrijven die je kunnen helpen bij het onvindbaar maken van valse of onvolledige informatie die online staat. Zij hebben technisch specialisten in huis met een expertise op het gebied van reputatieschade en beschikken over geavanceerde analysetools. Daarnaast kunnen deze bedrijven soms ook advies geven op juridisch vlak.
Aangifte doen van smaad of laster
Hoewel smaad en laster strafbaar zijn, worden deze misdrijven meestal via de civielrechtelijke weg behandeld. Wanneer mensen worden veroordeeld voor deze feiten, dan worden er bijna nooit celstraffen uitgedeeld en ook de eventuele geldboetes zijn laag. Daarom kiezen slachtoffers er meestal voor om juridische actie te ondernemen via het burgerlijk recht. Als kan worden aangetoond dat er inderdaad sprake is van smaad, smaadschrift of laster, dan is de kans op een schadevergoeding via deze weg groter.
Handige links:
Autoriteit persoonsgegevens: Persoonsgegevens op internet.
Consumentenbond: Persoonlijke informatie van internet verwijderen.